فوتبال و فناوری در جام جهانی ۲۰۱۸، در بالاترین سطح تاثیرگذاری و اهمیت، پا در یک راه جدید گذاشته‌اند. فناوری از بیرون زمین به وسط زمین فوتبال آمد تا آن را متحول کند.

وتبال و فناوری، این بازی از کجا شروع شد؟ بیش از یک قرن است که در فوتبال پای نفر دوازدهم‌ نیز به وسط کشیده شده است. یار دوازدهم پیراهن اختصاصی هم دارد و البته این پیراهن بر تن هیچ بازیکنی دیده نمی‌شود؛ اما صاحبان این پیراهن از هر بازیکنی در زمین بیشتر حرص می‌خورند. دیگر با حضور هر تیم فوتبال در میدان‌های بزرگ، معرفی یار دوازدهم نیز مرسوم و رایج شده است، چراکه فوتبالی‌ها می‌دانند این کفه ترازو را به نفع تیم‌ها تغییر می‌دهد.

از آن روز عجیبی که دست خدا، داغ بر دل انگلیسی‌ها گذاشت، تیم‌های فوتبال با همه طرفدرانشان احساس کردند صدای سوت نواخته شده در زمین همانند شمشیر دو لبه عمل می‌کند. این صدای سوت متعلق به نوازنده‌ای جز کلانتر زمین فوتبال نیست. کلانتر زمین فوتبال که قاضی میدان مبارزه است، داور نام دارد؛ داور در زمین فوتبال ازلحاظ تئوریک همه‌کاره است. البته عملکرد این قاضی در فاز عمل به چشمان تیزبین یا استخوان‌بندی درشت یا خوی نادرشاهی بستگی دارد تا قادر باشد تا پایان زمان مسابقه در سوت دمیده و بازیکنان را در دستگاه خود برقصاند؛ ولی با یک قضاوت غلط، بعد از مسابقه، همین کلانتر، شاید میان همکاران خودش نیز جایی نداشته باشد. ازاین‌رو تیم‌های داوری نیز به این فکر افتادند که دستی به کفه ترازو بکشند و از یار پنجم خود با نام VAR رونمایی کردند.

فوتبال و سیستم کمک‌ داور ویدیویی (Video assistant referee)

هدف از رونمایی سیستم کمک‌داور ویدیویی (VAR) کاهش اشتباهات داوری است. امری که هیچ‌وقت آسان نبوده است. زمانی را تصور کنید که برخوردی روی می‌دهد حتی اگر پیش روی داور باشد. در آن جو و فشار سنگین مسابقه، تعیین اینکه شدت و حدت خطا چقدر است و تنبیهش چه می‌تواند باشد از قضایای ساده‌ای است که حل آن بر گردن داور است؛ ولی اینکه حادثه سهوی است یا عمدی یا اجرای نمایشی دراماتیک برای همراهی یار دوازدهم، برعهده داور دیدار است. به طور حتم تصمیم‌گیری در چنین فضایی بسیار سخت است.

داوران در برخوردها، محل آسیب‌دیده را هم بررسی می‌کنند و البته این اصل را بازیکنان نیز می‌دانند. آن‌ها نیز ترفندهای برای ساختن کبودی‌ها دارند. بر تکنیک‌های تمارض نیز در حد کلاس‌های درس بازیگری استانیسلاوسکی، تخصص پیداکرده‌اند. تاکتیک‌های بعضی از مربیان نیز در ترغیب داوران، شگفت‌انگیز است. گستره‌ی بازیگری از آموزش‌های خطا گرفتن به بازیکنان در محوطه جریمه تا متدهای برنامه‌ریزی آن‌ها قبل از شروع مسابقات، برای تأثیر گذاشتن بر قضاوت داوران فوتبال گسترده است.

وضعیت قضاوت حادثه، در منطقه‌ای از زمین‌بازی که خارج از دید داور و دور از صحنه اصلی بازی است و ناگهان سری به میان سینه‌ای کوبیده می‌شود، چگونه است؟ حال بماند که چند یار دوازدهمی نیز در خانه، برای بازگشت داور و پذیرایی از او لحظه‌شماری می‌کنند. شاید این مثال، قضیه را بیشتر روشن کند. یک قاضی دادگاه چگونه سکوت را بر دادگاه حاکم می‌کند و یک داور مسابقه چقدر این قدرت را دارد؟ حمایت از یک قاضی دادگاه چگونه است؟ یک داور چقدر از این حمایت برخوردار است؟

نمی‌توان گفت فوتبال فقط یک بازی است. فوتبال فراتر از یک بازی و نزدیک به زندگی است و برای بعضی خود زندگی است. یک داور اگر اشتباه سوتی را بزند و این شک به او تلقین شود که اشتباه کرده است، چقدر می‌تواند در زیر این فشار، تصمیمات بعدی خود را درست اتخاذ کند. این تصمیمات به‌راحتی می‌تواند سرنوشت یک بازیکن، یک مربی، یک تیم و البته لشکر دوازدهم تیم را دگرگون کند و آیا این لشکر مغموم نمی‌تواند، حال شهر، استان یا کشوری را دگرگون کند؟ گاهی مشکل از این هم فراتر می‌رود. باور ندارید، می‌توانید از آه جگرسوز ینگه‌نشیان و خاطره گل مشکوک پاناما به کاستاریکا و حسرت حضور در جام جهانی ۲۰۱۸، به وخامت اوضاع پی ببرید.

سیستم کمک‌داور ویدیویی (VAR) یار پنجم داوری

سیستم کمک‌داور ویدیویی (VAR) یار پنجم داوری در فوتبال است. این سیستم مبتنی بر فناوری روز، امیدهای زیادی را برانگیخته تا سطح کیفیت داوری مسابقات فوتبال را بالاتر ببرد و قطار کابوس فوتبال و اشتباهات فاحش داوری را به ایستگاه آخر برساند. البته مدتی است از این فناوری در مسابقات جام کنفدراسیون‌ها و جام جهانی زیر ۲۰ سال و … نیز استفاده ‌شده است؛ ولی وقتی صحبت درباره این است که در بزرگ‌ترین رقابت فوتبالی جهان، جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه نیز سیستم کمک‌داور ویدیویی (VAR)، حضور رسمی و کاملی دارد، شرایط خیلی فرق می‌کند. درحالی‌که در یوفا واکنش‌هایی منفی برای اجرایی شدن سیستم کمک‌داور ویدیویی، هنوز هم شنیده می‌شود.

درون استودیو داورانی نشسته‌اند و با استفاده از سیستم کمک‌داور ویدیویی، زمین‌بازی را زیر نظر دارند. هنگام شنیدن سوت داور برای اعلام حکمی، نه سمفونی جیغ و فریاد یار دوازدهم، نه فریادهای مربی پرتغالی و نه حتی چهره‌های هیجان‌زده بازیکنان دو تیم که حق‌به‌جانب در مقابل داور بالا و پایین می‌پرند، هیچ‌کدام حواس این داوران را منحرف نمی‌کند. وقایع درون زمین فوتبال با استفاده از دوربین‌های مدرن، قدرتمند و از زوایای مختلف در چند مانیتور مقابل این دواران به نمایش گذاشته می‌شود.

پرسنل VAR با اشراف کامل، به نمایشگرها چشم دوخته و وضعیت قضاوت داور اصلی بازی را پیگیری می‌کنند. آن‌ها این قدرت رادارند که وارد عمل شوند و به داور زمین پیشنهاد مناسب‌تری برای اعلام قضاوتش بدهند. اگر حادثه‌ای نیاز به بازبینی دارد، شرایط آن را برای داور مهیا کنند. در حین بازبینی نیز با هدست و مانیتور با داور در ارتباط هستند و مشاوره می‌دهند. البته قدرت داور اصلی کم نشده است و او هنوز کلانتر حقیقی زمین فوتبال است.

شرح وظایف کمک‌داور ویدیوی حد و حدودی هم دارد. آن‌ها در موارد زیر می‌توانند، اقدام کنند.

• اگر داور درون زمین در تشخیص صحت یک گل اشتباه عمل کند
• اگر داور در اعلام مجازات پنالتی اشتباه کند
• اگر داور در استفاده از کارت قرمز دچار اشتباه شود
• اگر داور در تشخیص بازیکن خطاکار دچار اشتباه شود

داور زمین در جام جهانی ۲۰۱۸، می‌تواند با حرکت دست خود و رسم یک مستطیل نمادین وارد مشورت با VAR شود. او درنهایت چندراه پیش رو دارد. بعد از مشورت، قبول مشاوره کمک‌داور ویدیویی و تجدیدنظر در رأی خود یا درخواست بازبینی فیلم بازی که توسط VAR برای او انجام می‌شود. حتی درنهایت او می‌تواند مانند گذشته در سوت خود بدمد، با چشمان لیزری به بازیکنان خیره شود و به آن‌ها بفهماند که تصمیم همان است که بود، پس به بازی ادامه دهید.

فوتبال و سیستم Virtual Reality

تیم ملی آلمان نیز از بهار امسال تمرینات خود را با فناوری واقعیت مجازی (Virtual Reality) شروع کرده تا بازیکنان سطح بالاتری از سرعت عمل در تصمیم‌گیری و تشخیص سریع موقعیت و واکنش‌ها را، در تیم تجربه کنند. خوشبختانه چون آلمانی‌ها در جام جهانی ۲۰۱۸ در گروه ایران نیستند، برای ما جای نگرانی ندارد.

شرکت هلندی Beyond Sports نیز تمرینات ورزشی در فناوری واقعیت مجازی را گسترش داده است. بازیکنان با گذاشتن هدست، در فضای یک بازی شبیه‌سازی‌شده قرار می‌گیرند تا هم از موقعیت خود بتوانند بازی را ببیند و هم این فرصت را داشته باشند تا بازی را از چشم دیگر بازیکنان تیم و از زاویه و موقعیت دیگری نیز تجربه کنند.